Alhacen Archives - mehmetkececi.com

İbn-i Heysem

Derleyen: Mehmet Keçeci

el-Heysem, İbni el-Heysem, Ibn al-Haytham, Alhacen, Alhazen, Ibn Haitham

Ebu Ali Hasan bin Hasan bin Heysem, Abu ‘Ali al-Hasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham, d’Ibn Haitham

ابن الهيثم , ابو علی، حسن بن حسن بن هيثم‎

965 (Basra/Irak) – 1038/1040 (Kahire/Mısır)

Fizikçi, Matematikçi ve Filozof

(el=al=the, bin=ibn-i=oğlu=zade=ov=ev=son=mc=mac=fils)

Ben burada ne hayatından ne de yaptığı birçok çalışmalarından bahsetmeyeceğim. Işık, görme, kırınım ve yansıma olaylarını incelerken ve bunların tamamını kendinden öncekilerin hatalarını giderip günümüzdeki bakış açısıyla çözen ve bu sırada ilk olarak ışığın hızı hakkında bizleri aydınlatıcı bilgi vermesi ve bunu teorik olarak doğru ifade etmesi çok önemlidir.

Işığın hızı için “ışığın büyük ama sonlu bir hıza sahip” [1,4] veya “light has a finite speed” [6 page 4], “soutenant que la lumière avait une vitesse finie” [7 page 4] ifadelerini bilinçli kullanarak kırınım olayını da çok güzel ifade etmiştir. Aynı zamanda ışığın hızının sonsuz olduğu görüşe karşı çıkarak bunu gerçekleştirmiştir. Malesef Heysem’in kitapları defalarca birçok dile çevrilmesine rağmen Türkçe eserlerin azlığı dikkatimizi çekmektedir. Bu tür eserlerin çevrilmesi için üniversitelerimizin bunlara yönlendirmeleri gerekmektedir.

Biz fizikçilerin bu tür eserlere ulaşmasında bazı zorluklar vardır. Bunları kısaca incelersek:

Eğitim aşamalarımızda eski Türkçe, Osmanlıca (Osmanlı Türkçesi) veya diğer lehçeleri öğrenme imkânımız program açısından öngörülmemektedir.
Aynı şekilde bu tür eserlerin birçoğu Arapça ve Farsça yazıldığından bu dillerde program açısından öngörülmemektedir.
Kendi gayretlerimiz ile öğrendiğimizde bu tür eserlere ulaşma alışkanlığımız yine program açısından yok. Belki Edebiyat ve tarih bölümü ve kütüphaneleri olan üniversiteler bir nebze olsa da bu imkânları sağlayabilirler.
Fen bilimleri ile uğraşan bilim insanlarımız bu tür konuları biraz gereksiz görmeleride etkili olmuştur.
Edebiyat, tarih, yabancı diller ve ilâhiyat bölümü öğrencilerinin ise bu tür kitaplarda kullanılan ifadelere ve şekillere yabancı olmaları onları bu tür eser çevirilerinden uzaklaştırmaktadır.

Önerilerim:

Tez çalışmalarında farklı bölüm öğrencileri aynı tezi beraber sunabilmeleri (bir fizikçi ile tarihçi bir kitap çevirisini tez olarak beraber yapabilmeli)
Bu tür eserlerin fen bilimlerindeki insanların kolay ulaşabileceği bir şekilde dijital ortama açılması
Diğer destek projeleri…

Mehmet Keçeci

Işık hızının tarihsel ölçümleri

History of measurements of c (in km/s) [26]


1000	İbn-i HeysemIbn al-Haytham Alhacen Alhazen Ibn Haitham	Işığın büyük ama sonlu bir hıza sahip [1, 4]Light has a finite speed [6 page 3] (Işık sonlu hıza sahip) soutenant que la lumière avait une vitesse finie [7]
1675	Rømer and Huygens, moons of Jupiter	220,000
1729	James Bradley, aberration of light	301,000
1849	Hippolyte Fizeau, toothed wheel	315,000
1862	Léon Foucault, rotating mirror	298,000±500
1907	Rosa and Dorsey, EM constants	299,710±30
1926	Albert Michelson, rotating mirror	299,796±4
1950	Essen and Gordon-Smith, cavity resonator	299,792.5±3.0
1958	K.D. Froome, radio interferometry	299,792.50±0.10
1972	Evenson et al., laser interferometry	299,792.4562±0.0011
1983	17th CGPM, definition of the metre	299,792.458 (exact/tam)